Фотаархіў

Будзем вельмі ўдзячныя за здымкі з асабістых або сямейных архіваў, якімі вы пажадаеце падзяліцца. Для гэтага звяжыцеся, калі ласка, з камандай сайта з дапамогай telegram-бота @RadaskovichyBot.

Пры выкарыстанні матэрыялаў спасылка на сайт абавязковая.

Першая палова XX стагоддзя

Рэлігія

Так выглядаў касцёл Святой Тройцы ў горадзе Радашковічы Вілейскага павета Віленскай губерніі ў 1914 годзе. Аднак яго гісторыя пачынаецца далёка ў мінулым, і гэта адлюстравана ў дакументах. 29 кастрычніка 1447 года Пётр Сянько-Гедыголд піша на карысць Радашковіцкага касцёла Святой Тройцы, Святой Ганны і Святога Стэфана-першамучаніка дабрачынны ліст (фундуш). Вось частка гэтага дакумента ў арыгінале - ён насамрэч цудоўны! “In nomine Domini amen. Quoniam humana memoria aeternitati non commensuratur, expedit igitur, ut ea quae sunt in humanis actibus, ad perpetuitatis ratitudinem deducantur, proborum testium et sigillorum munimentis roborentur. Proinde nos strenuus Petrus Sienko haeres de Wisniowo notitiae universorum, tam praesentium quam futurorum, harum serie literarum fieri volumus manifestum, quod ad corroborationem et ad exaltationem fidei catholicae devotissime acclinati, ecclesiam parochialem in villa nostra Radoszkowicze fundamus et erigimus in honorem S. Trinitatis, S. Annaeet, S. Stephani”. “У імя Гасподняе, амінь. Так як чалавечая памяць невымерная з вечнасцю, мэтазгодна, каб тое, што здзяйсняецца ў справах чалавечых, было выпрабавана вечнасцю, будучы падмацаваным сведчаннямі шаноўных асоб і пячаткамі. Таму мы, руплівы Пётр Сянько, спадкаемец з Вішнява, жадаем зрабіць вядомым праз гэты дакумент усім цяперашнім і будучым [пакаленням], што у самым адданым імкненні да ўмацавання і ўзвялічэння каталіцкай веры мы закладаем і даем пачатак парафіяльнай царкве ў нашым мястэчку Радашковічы ў гонар Святой Тройцы, Святой Ганны і Святога Стэфана".

Касцёл Святой Тройцы ў Радашковічах. Яшчэ адзін факт. Пётр Сянько памёр ў 1451 годзе ў Смаленску, пакінуўшы Радашковічы і ўсю спадчыну жонцы сваёй Мілохне (Любоў-Багуміла). Цікавая дэталь з гістарычных дакументаў: 8 сакавіка 1485 года Мілохна, якая к таму часу ўжо пастарэла, быццам бы прыбавіла да фундуша касцёла нейкую колькасць зямель, у тым ліку землі Тонелеўскага праваслаўнага святара Паўла. Гэта выглядае дзіўна, бо ў 1485 годзе Радашковічы ўжо 1.5 года як належалі Вярэйскім - веры яны былі праваслаўнай, а Радашковічы былі імі атрыманы па загаду караля Казіміра. Такім чынам, права на перадачу зямель Мілохна, калі яна была яшчэ жывая ў той час, мела б па праве спадкаеміцы, аднак ў 1483 годзе гэтымі землямі кіравала каралеўская ўлада.

Касцёл Святой Тройцы ў Радашковічах. Будынак першага касцёла быў драўляным, таму з часам яно разбурылася. Зрэшты, няма дакладных звестак, што менавіта сталася з касцёлам і калі. Да канца XVIIІ стагоддзя Радашковічы былі цэнтрам каталіцкага дэканата, які апаясваў тэрыторыю цяперашняга Вілейскага (без паўднёвай часткі), Барысаўскага, Лагойскага, Маладзечанскага раёнаў (за выключэннем парафіі Хохлава) і нават парафію Заслаўля.

Касцёл Святой Тройцы ў Радашковічах і разбураныя дамы. Факт: у 1734-36 гадах у стылі барока быў пабудаваны новы касцёл - ён згарэў у выніку пажару 19 мая 1853 года, і толькі ў 1859 годзе на яго месцы быў пабудаваны больш даўгавечны каменны храм. Менавіта ў ім у 1882 годзе быў ахрышчаны маленькі хлопчык янка, якогда пазней уся Беларусь будзе ведаць як Івана Дамінікавіча Луцэвіча, або Янку Купалу.

Ваколіцы касцёла Святой Тройцы ў Радашковічах. З разведдадзеных па партызанскаму атраду "Грозны": "17.06.1943 г. в полицию взято 30 чел. На кладбище существуют окопы в виде могил. Возле костела начали делать блиндажи по плану Удранки".

Касцёл Святой Тройцы ў Радашковічах і паліцэйскі бункер. З архіўных дадзеных партызанскай брыгады "Штурмавая", партызанскі атрад імя Жукава. Дня 4/IX/43. "Малады" [падпольшчык з Радошковічаў]: “[Немецкий] гарнизон. Здесь находятся 4 барака длиной до 50м. Начиная от костела, от мура костела, три из них построены вместе, последний немного дальше. Сбоку построен массивный дом из грубого дерева (малые окна). Гарнизон обнесен деревом вышиной 1м. со всех сторон и ровом (ров имеет значение для солдат только от самолетов), потому что расположен на низком месте. Гарнизон находится на Минской улице”.

Ваколіцы касцёла Святой Тройцы ў Радашковічах. Яшчэ адна ваенная гісторыя звязана з тэрыторыяй касцёла, дзе быў пахаваны партызан з атрада імя Фрунзэ, брыгады "Штурмавая". Архіўныя дадзеныя: "Донесение 12 июня 1943. По уточненным данным партизан Гришинского отряда, Леоненко убит. Труп подобрали немцы и схоронили в м. Радошковичи около костела. Леоненко Андрей Маркович 1901 - 12.06.1943, мл. лейтенант, уроженец Витебской области, Дубровенский р-н, д. Михалиново. До войны служил в 15-м погранотряде, 1-й комендатуры в д. Трусовичи, Заславльского р-на на должности нач.связи". Прозвішча, імя і імя па бацьку Леаненкі А.М. і яго жонкі Сафіі Паўлаўны выбіты на агульнай мемарыяльнай пліце, усталяванай на магіле на могілках вёскі Сярэдняя Мінскага раёна. Ці быў Леаненка перапахаваны? Тайна гэта маглі зрабіць падпольшчыкі, аднак гэта малаверагодна, так як побач быў нямецка-паліцэйскі гарнізон, а ўжо праз 5 дзён пасля гібелі Леаненкі немцы пачалі ўмацоўваць бункерамі гэтую тэрыторыю.

Ваколіцы касцёла Святой Тройцы ў Радашковічах.

Польскія харцэры (скаўты) на фоне касцёла Святой Тройцы ў Радашковічах.

Так выглядаў касцёл Святой Тройцы ў горадзе Радашковічы Вілейскага павета Віленскай губерніі ў 1914 годзе. Аднак яго гісторыя пачынаецца далёка ў мінулым, і гэта адлюстравана ў дакументах. 29 кастрычніка 1447 года Пётр Сянько-Гедыголд піша на карысць Радашковіцкага касцёла Святой Тройцы, Святой Ганны і Святога Стэфана-першамучаніка дабрачынны ліст (фундуш). Вось частка гэтага дакумента ў арыгінале - ён насамрэч цудоўны! “In nomine Domini amen. Quoniam humana memoria aeternitati non commensuratur, expedit igitur, ut ea quae sunt in humanis actibus, ad perpetuitatis ratitudinem deducantur, proborum testium et sigillorum munimentis roborentur. Proinde nos strenuus Petrus Sienko haeres de Wisniowo notitiae universorum, tam praesentium quam futurorum, harum serie literarum fieri volumus manifestum, quod ad corroborationem et ad exaltationem fidei catholicae devotissime acclinati, ecclesiam parochialem in villa nostra Radoszkowicze fundamus et erigimus in honorem S. Trinitatis, S. Annaeet, S. Stephani”. “У імя Гасподняе, амінь. Так як чалавечая памяць невымерная з вечнасцю, мэтазгодна, каб тое, што здзяйсняецца ў справах чалавечых, было выпрабавана вечнасцю, будучы падмацаваным сведчаннямі шаноўных асоб і пячаткамі. Таму мы, руплівы Пётр Сянько, спадкаемец з Вішнява, жадаем зрабіць вядомым праз гэты дакумент усім цяперашнім і будучым [пакаленням], што у самым адданым імкненні да ўмацавання і ўзвялічэння каталіцкай веры мы закладаем і даем пачатак парафіяльнай царкве ў нашым мястэчку Радашковічы ў гонар Святой Тройцы, Святой Ганны і Святога Стэфана".

Дата здымкі: 1914г. Крыніца: інтэрнет-архіў "Вілейскі павет храмы пач.ХХ ст"

Касцёл Святой Тройцы ў Радашковічах. Яшчэ адзін факт. Пётр Сянько памёр ў 1451 годзе ў Смаленску, пакінуўшы Радашковічы і ўсю спадчыну жонцы сваёй Мілохне (Любоў-Багуміла). Цікавая дэталь з гістарычных дакументаў: 8 сакавіка 1485 года Мілохна, якая к таму часу ўжо пастарэла, быццам бы прыбавіла да фундуша касцёла нейкую колькасць зямель, у тым ліку землі Тонелеўскага праваслаўнага святара Паўла. Гэта выглядае дзіўна, бо ў 1485 годзе Радашковічы ўжо 1.5 года як належалі Вярэйскім - веры яны былі праваслаўнай, а Радашковічы былі імі атрыманы па загаду караля Казіміра. Такім чынам, права на перадачу зямель Мілохна, калі яна была яшчэ жывая ў той час, мела б па праве спадкаеміцы, аднак ў 1483 годзе гэтымі землямі кіравала каралеўская ўлада.

Дата здымкі: 31.12.1934г. Крыніца: інтэрнэт-прастора.

Касцёл Святой Тройцы ў Радашковічах. Будынак першага касцёла быў драўляным, таму з часам яно разбурылася. Зрэшты, няма дакладных звестак, што менавіта сталася з касцёлам і калі. Да канца XVIIІ стагоддзя Радашковічы былі цэнтрам каталіцкага дэканата, які апаясваў тэрыторыю цяперашняга Вілейскага (без паўднёвай часткі), Барысаўскага, Лагойскага, Маладзечанскага раёнаў (за выключэннем парафіі Хохлава) і нават парафію Заслаўля.

Дата здымкі: між 1942г. і летам 1944г. Крыніца: інтэрнэт-прастора.

Касцёл Святой Тройцы ў Радашковічах і разбураныя дамы. Факт: у 1734-36 гадах у стылі барока быў пабудаваны новы касцёл - ён згарэў у выніку пажару 19 мая 1853 года, і толькі ў 1859 годзе на яго месцы быў пабудаваны больш даўгавечны каменны храм. Менавіта ў ім у 1882 годзе быў ахрышчаны маленькі хлопчык янка, якогда пазней уся Беларусь будзе ведаць як Івана Дамінікавіча Луцэвіча, або Янку Купалу.

Дата здымкі: між 1942г. і летам 1944г. Крыніца: інтэрнэт-прастора.

Ваколіцы касцёла Святой Тройцы ў Радашковічах. З разведдадзеных па партызанскаму атраду "Грозны": "17.06.1943 г. в полицию взято 30 чел. На кладбище существуют окопы в виде могил. Возле костела начали делать блиндажи по плану Удранки".

Дата здымкі: 1941-1944 гады. Крыніца: інтэрнэт-прастора.

Касцёл Святой Тройцы ў Радашковічах і паліцэйскі бункер. З архіўных дадзеных партызанскай брыгады "Штурмавая", партызанскі атрад імя Жукава. Дня 4/IX/43. "Малады" [падпольшчык з Радошковічаў]: “[Немецкий] гарнизон. Здесь находятся 4 барака длиной до 50м. Начиная от костела, от мура костела, три из них построены вместе, последний немного дальше. Сбоку построен массивный дом из грубого дерева (малые окна). Гарнизон обнесен деревом вышиной 1м. со всех сторон и ровом (ров имеет значение для солдат только от самолетов), потому что расположен на низком месте. Гарнизон находится на Минской улице”.

Дата здымкі: не раней ліпеня 1943-га і не пазней чэрвеня 1944-га. Крыніца: інтэрнэт-прастора.

Ваколіцы касцёла Святой Тройцы ў Радашковічах. Яшчэ адна ваенная гісторыя звязана з тэрыторыяй касцёла, дзе быў пахаваны партызан з атрада імя Фрунзэ, брыгады "Штурмавая". Архіўныя дадзеныя: "Донесение 12 июня 1943. По уточненным данным партизан Гришинского отряда, Леоненко убит. Труп подобрали немцы и схоронили в м. Радошковичи около костела. Леоненко Андрей Маркович 1901 - 12.06.1943, мл. лейтенант, уроженец Витебской области, Дубровенский р-н, д. Михалиново. До войны служил в 15-м погранотряде, 1-й комендатуры в д. Трусовичи, Заславльского р-на на должности нач.связи". Прозвішча, імя і імя па бацьку Леаненкі А.М. і яго жонкі Сафіі Паўлаўны выбіты на агульнай мемарыяльнай пліце, усталяванай на магіле на могілках вёскі Сярэдняя Мінскага раёна. Ці быў Леаненка перапахаваны? Тайна гэта маглі зрабіць падпольшчыкі, аднак гэта малаверагодна, так як побач быў нямецка-паліцэйскі гарнізон, а ўжо праз 5 дзён пасля гібелі Леаненкі немцы пачалі ўмацоўваць бункерамі гэтую тэрыторыю.

Дата здымкі: 1941-1944 гады. Крыніца: інтэрнэт-прастора.

Ваколіцы касцёла Святой Тройцы ў Радашковічах.

Дата здымкі: 1941г. Крыніца: фота з асабістага архіву Кастуся Шыталя.

Ваколіцы касцёла Святой Тройцы ў Радашковічах.

Дата здымкі: 7.1941г. Крыніца: інтэрнэт-прастора.

Польскія харцэры (скаўты) на фоне касцёла Святой Тройцы ў Радашковічах.

Дата здымкі: 14 ліпеня 1928 года. Крыніца: асабісты архіў Дзмітрыя Вайцяховіча.

Больш падрабязна пра касцёл мы расказвалі тут: "Партрэты фундатараў, загадкавыя надпісы і гадзіннік як сведка. Якім вы ніколі не бачылі касцёл Святой Тройцы ў Радашковічах". А пра тое, што тут было яшчэ ў дахрысціянскі час, чытайце тут: "Як на месцы сучасных Радашковічаў выявіць старажытны археалагічны ансамбль?" і ў працягу гэтага матэрыяла.

Царква Пакрова Прасвятой Багародзіцы ў горадзе Радашковічы Вілейскага павета была пабудавана ў 1852 годзе замест старой і ўжо састарэлай царквы. Храм знаходзіўся на паўночна-заходняй ускраіне горада Радашковічы, на даволі ўзвышаным месцы, зараз тое месца можна лакалізаваць адрасам Савецкая, 4. Храм быў драўляны, даўжынёй 7,5 сажняў, шырынёй 7 сажняў, вышынёй ад цокаля да даху 3 2/3 сажня. Храм крыжападобнай формы, з 12 вокнамі, дах жалезны. Званіца над прытворам, які знаходзіцца пры храме, вышынёй 3,5 сажні. На званіцы 5 званоў. У 1883 годзе зроблена вакол царквы агароджа на каменных слупах. Унутры храма двух'ярусны іканастас, над прытворам хоры. Храм згарэў 26 чэрвеня 1941 года ў выніку бамбардзіровак савецкай авіяцыяй калон наступаючых нямецкіх мота-механізаваных часцей.

Царква Пакрова Прасвятой Багародзіцы, скрыншот з даваеннай кінематаграфічнай здымкі.

Іканастас у царкве Пакрова Прасвятой Багародзіцы ў горадзе Радашковічы Вілейскага павета. Дакладна вядома, што ў Радашковічах царква ў імя Пакрова Прачыстай Багародзіцы функцыянавала ўжо пры Вярэйскіх і Гаштольдах. У кастрычніку 1483 года Радашковічы, а таксама Любеч, Койданава і Валожын ва ўдзельнае валоданне ад караля Казіміра атрымаў князь Васіль Вярэйскі (Удалы), які ўцёк з Масковіі ў Літву з жонкай Марыяй. Марыя была дачкой тытулярнага дэспата Марэйскага Андрэя Палеалога (1453—1502), з'яўлялася пляменніцай Сафіі Палеалог - другой жонкі вялікага князя маскоўскага Івана III Васільевіча. Былі яны веры праваслаўнай. У Васіля і Марыі была дачка Соф'я. Соф'я выйшла замуж за буйнога літоўскага магната Альбрэхта Мартынавіча Гаштольда.

Царква Пакрова Прасвятой Багародзіцы ў горадзе Радашковічы Вілейскага павета. Цікавы факт. У 1686 г. сын настаяцеля Радашковіцкай царквы Фёдара Мрайскага Міхаіл Мрайскі, будучы святаром уніяцкай парафіяльнай Тонелеўскай царквы (прэсвітар Радашкоўскі і Тонелеўскі), прасіў каралеўскіх камісараў вылучыць на карысць царквы незаконна адабраныя Мікалаем Глебавічам землі. Глебавічы валодалі Радашковіцкім стараствам з 1576 г. да другой паловы XVII стагоддзя. Пасля смерці Мікалая Кароль Уладзіслаў ІV граматай ад 12 верасня 1633 г. на імя князёўны Марцыбелы Карэцкай, удавы кашталяна віленскага Мікалая Глебавіча, пацвердзіў выдзяленне зямель на карысць Тонелеўскай царквы. Але яны не былі выдзелены з агульнастарасцінскіх уладанняў. Відаць, суд прайшоў у 1686 г. не выпадкова, бо пры каталіках-Глебавічах вярнуць зямлю святарам Мрайскім не ўяўлялася магчымым.

Царква Пакрова Прасвятой Багародзіцы ў горадзе Радашковічы Вілейскага павета. Цяпер дакладна невядома, ці магла ў асобны перыяд гісторыі царква Покрыва Прасвятой Багародзіцы быць уніяцкай або згаданая ў дакументах XVII стагоддзя царква Святой Тройцы - другая царква, якая існавала ў Радашковічах таго часу, аднак святарамі ўніяцкай царквы Святой Тройцы ў Радашковічах у 1680 г. значацца айцы Фёдар і яго сын Міхаіл Мрайскія. У Мінскай пратапопіі да парафіі уніяцкага храма ў Радашковічах адносіліся вёскі Гуя, Грыцукі (магчыма Грыні), Гаркі (Агаркі), Кісялі, Глушаны, Баяры, Верамейкі, Ермакі, Вязынь па млын (Павязынь), Бакшты, Сычэвічы, Путнікі, Валодзькі, Чырэвічы, Шаршуны, Рэўкуцьевічы, Камянец, Галавачы, Новы Двор, Збаравічы, Ломшына, Дзінаравічы. Душ у парафіі – 400. Хаця абвешчанае на Полацкім Саборы ў 1839 годзе вяртанне ўніятаў у праваслаўе і сёння трактуецца некаторымі паслядоўнікамі заходнерусізму як знак нацыянальнага беларускага адраджэння, пасля паўстання 1863-64 гг. і перадачы шматлікіх каталіцкіх святыняў у праваслаўныя прыходы гэтыя крокі не сталі апорай ні для развіцця праваслаўя ў Беларусі, ні для нацыянальнай самасвядомасці, але замацоўвалі ў свядомасці народа імперскія амбіцыі расійскага самадзяржаўя.

Царква Пакрова Прасвятой Багародзіцы ў горадзе Радашковічы Вілейскага павета была пабудавана ў 1852 годзе замест старой і ўжо састарэлай царквы. Храм знаходзіўся на паўночна-заходняй ускраіне горада Радашковічы, на даволі ўзвышаным месцы, зараз тое месца можна лакалізаваць адрасам Савецкая, 4. Храм быў драўляны, даўжынёй 7,5 сажняў, шырынёй 7 сажняў, вышынёй ад цокаля да даху 3 2/3 сажня. Храм крыжападобнай формы, з 12 вокнамі, дах жалезны. Званіца над прытворам, які знаходзіцца пры храме, вышынёй 3,5 сажні. На званіцы 5 званоў. У 1883 годзе зроблена вакол царквы агароджа на каменных слупах. Унутры храма двух'ярусны іканастас, над прытворам хоры. Храм згарэў 26 чэрвеня 1941 года ў выніку бамбардзіровак савецкай авіяцыяй калон наступаючых нямецкіх мота-механізаваных часцей.

Дата здымкі: між 1914г. Крыніца: архіў БДАКФФД. Шмат іншых фактаў аб праваслаўнай царкве можна даведацца з кнігі іерэя Ф.І. Шаплыка "Радошковичи Православные", Беласток, 2008 г.

Царква Пакрова Прасвятой Багародзіцы, скрыншот з даваеннай кінематаграфічнай здымкі.

Дата здымкі: дакладна невядома. Крыніца: невядома.

Іканастас у царкве Пакрова Прасвятой Багародзіцы ў горадзе Радашковічы Вілейскага павета. Дакладна вядома, што ў Радашковічах царква ў імя Пакрова Прачыстай Багародзіцы функцыянавала ўжо пры Вярэйскіх і Гаштольдах. У кастрычніку 1483 года Радашковічы, а таксама Любеч, Койданава і Валожын ва ўдзельнае валоданне ад караля Казіміра атрымаў князь Васіль Вярэйскі (Удалы), які ўцёк з Масковіі ў Літву з жонкай Марыяй. Марыя была дачкой тытулярнага дэспата Марэйскага Андрэя Палеалога (1453—1502), з'яўлялася пляменніцай Сафіі Палеалог - другой жонкі вялікага князя маскоўскага Івана III Васільевіча. Былі яны веры праваслаўнай. У Васіля і Марыі была дачка Соф'я. Соф'я выйшла замуж за буйнога літоўскага магната Альбрэхта Мартынавіча Гаштольда.

Дата здымкі: між 1914г. і 1919г. Крыніца: інтэрнэт-прастора.

Царква Пакрова Прасвятой Багародзіцы ў горадзе Радашковічы Вілейскага павета. Цікавы факт. У 1686 г. сын настаяцеля Радашковіцкай царквы Фёдара Мрайскага Міхаіл Мрайскі, будучы святаром уніяцкай парафіяльнай Тонелеўскай царквы (прэсвітар Радашкоўскі і Тонелеўскі), прасіў каралеўскіх камісараў вылучыць на карысць царквы незаконна адабраныя Мікалаем Глебавічам землі. Глебавічы валодалі Радашковіцкім стараствам з 1576 г. да другой паловы XVII стагоддзя. Пасля смерці Мікалая Кароль Уладзіслаў ІV граматай ад 12 верасня 1633 г. на імя князёўны Марцыбелы Карэцкай, удавы кашталяна віленскага Мікалая Глебавіча, пацвердзіў выдзяленне зямель на карысць Тонелеўскай царквы. Але яны не былі выдзелены з агульнастарасцінскіх уладанняў. Відаць, суд прайшоў у 1686 г. не выпадкова, бо пры каталіках-Глебавічах вярнуць зямлю святарам Мрайскім не ўяўлялася магчымым.

Дата здымкі: між 1914г. і 1919г. Крыніца: інтэрнэт-прастора.

Царква Пакрова Прасвятой Багародзіцы ў горадзе Радашковічы Вілейскага павета. Цяпер дакладна невядома, ці магла ў асобны перыяд гісторыі царква Покрыва Прасвятой Багародзіцы быць уніяцкай або згаданая ў дакументах XVII стагоддзя царква Святой Тройцы - другая царква, якая існавала ў Радашковічах таго часу, аднак святарамі ўніяцкай царквы Святой Тройцы ў Радашковічах у 1680 г. значацца айцы Фёдар і яго сын Міхаіл Мрайскія. У Мінскай пратапопіі да парафіі уніяцкага храма ў Радашковічах адносіліся вёскі Гуя, Грыцукі (магчыма Грыні), Гаркі (Агаркі), Кісялі, Глушаны, Баяры, Верамейкі, Ермакі, Вязынь па млын (Павязынь), Бакшты, Сычэвічы, Путнікі, Валодзькі, Чырэвічы, Шаршуны, Рэўкуцьевічы, Камянец, Галавачы, Новы Двор, Збаравічы, Ломшына, Дзінаравічы. Душ у парафіі – 400. Хаця абвешчанае на Полацкім Саборы ў 1839 годзе вяртанне ўніятаў у праваслаўе і сёння трактуецца некаторымі паслядоўнікамі заходнерусізму як знак нацыянальнага беларускага адраджэння, пасля паўстання 1863-64 гг. і перадачы шматлікіх каталіцкіх святыняў у праваслаўныя прыходы гэтыя крокі не сталі апорай ні для развіцця праваслаўя ў Беларусі, ні для нацыянальнай самасвядомасці, але замацоўвалі ў свядомасці народа імперскія амбіцыі расійскага самадзяржаўя.

Дата здымкі: між 1914г. і 1919г. Крыніца: інтэрнэт-прастора.

Архітэктура і наваколле

Яўрэйскія могілкі ў мястэчку Радашковічы Віленскай губерніі.

Будынак беларускай бібліятэкі ў мястэчку Радашковічы.

Рынкавая плошча ў мястэчку Радашковічы. Базарны дзень або кірмаш.

Рынкавая плошча мястэчка Радашковічы Віленскай губерніі.

З калекцыі Дзмітрыя Вайцяховіча. Дата здымкі: пачатак XX ст.

Яўрэйскія могілкі ў мястэчку Радашковічы Віленскай губерніі.

Фатаграфія з калекцыі польскага даследчыка яўрэйскай спадчыны ў Беларусі-Польшчы-Украіне Томаша Вішнеўскага. Дата здымкі: пачатак XX ст.

Яўрэйскія могілкі ў мястэчку Радашковічы Віленскай губерніі.

Будынак беларускай бібліятэкі ў мястэчку Радашковічы.

Дата здымкі: 1905г.

Рынкавая плошча ў мястэчку Радашковічы. Базарны дзень або кірмаш.

Дата здымкі: 1909г.

Рынкавая плошча мястэчка Радашковічы.

Дата здымкі: між 1914-1939гг.

Пра нашае даследаванне надпісаў на іўрыце, нанесеных на надмагіллі, чытайце тут: "Косці памерлых пад нагамі. Кім былі людзі, пахаваныя на старых яўрэйскіх могілках у Радашковічах". А пра тое, кім былі людзі, якія жылі на тэрыторыі сучаснага пасёлка і яго ваколіцах шмат стагоддзяў таму, мы расказалі тут - "Ад сарматаў да літвінаў. Старажытныя жыхары Радашковічаў - хто яны?"

Радашковічы часоў БССР

Культура і быт

Мяркуючы па плакаце, які трымаюць у руках дзеці, а таксама таламу снегу на вуліцы, на здымку можа быць адлюстраваны фрагмент мерапрыемства, прысвечанага 8 сакавіка.

Свята школ Радашковічскага раёна ў гарадскім пасёлку Радашковічы. Калона камсамольцаў праходзіць з транспарантам “… РОДИНУ САДАМИ”.

У чайнай гарадскога пасёлка Радашковічы.

Навучэнцы Радашковіцкай школы падносяць кветкі ўдзельнікам настаўніцкай канферэнцыі.

Навучэнцы Радашковіцкай СШ знаёмяцца з новымі падручнікамі.

3а клас Радашковічскай школы. 1967-1968 навучальны год.

2а клас Радашковіцкай школы. 1971 навучальны год.

У зале выстаўкі прац навучэнцаў школ Радашковіцкага раёна Маладзечанскай вобласці. Гарадскі пасёлак Радашковічы. На стэндзе пазначана Аляхновіцкая школа.

Працаўнікі "Белмастацккерамікі" абменьваюцца пласцінкамі.

Мяркуючы па плакаце, які трымаюць у руках дзеці, а таксама таламу снегу на вуліцы, на здымку можа быць адлюстраваны фрагмент мерапрыемства, прысвечанага 8 сакавіка.

Дата здымкі: 50-я гады. Крыніца: архіў БДАКФФД.

Свята школ Радашковічскага раёна ў гарадскім пасёлку Радашковічы. Калона камсамольцаў праходзіць з транспарантам “… РОДИНУ САДАМИ”.

Дата здымкі: між 1950 і 1960-м гадамі. Крыніца: архіў БДАКФФД.

У чайнай гарадскога пасёлка Радашковічы.

Дата здымкі: 06.04.1956г. Крыніца: архіў БДАКФФД.

Навучэнцы Радашковіцкай школы падносяць кветкі ўдзельнікам настаўніцкай канферэнцыі.

Дата здымкі: 27.08.1955г. Крыніца: архіў БДАКФФД.

Навучэнцы Радашковіцкай СШ знаёмяцца з новымі падручнікамі.

Дата здымкі: 27.08.1955г. Крыніца: архіў БДАКФФД.

3а клас Радашковічскай школы. 1967-1968 навучальны год.

Дата здымкі: 1968г. Крыніца: архіў БДАКФФД.

2а клас Радашковіцкай школы. 1971 навучальны год.

Дата здымкі: 1971г. Крыніца: архіў БДАКФФД.

У зале выстаўкі прац навучэнцаў школ Радашковіцкага раёна Маладзечанскай вобласці. Гарадскі пасёлак Радашковічы. На стэндзе пазначана Аляхновіцкая школа.

Дата здымкі: 27.09.1955г. Крыніца: архіў БДАКФФД. Аўтар здымкі Гарэльчык А.

Працаўнікі "Белмастацккерамікі" абменьваюцца пласцінкамі.

Дата здымкі: любая. Крыніца: інтэрнэт-прастора

Архітэктура

Будынак універмага ў Радашковічах Маладзечненскай вобласці. Цытата: "В Радошковичах при реконструкции старого центра - торговой площади - проектом предусмотрен многочисленный центр. Это вызвано тем обстоятельством, что в пределах старой площади из-за опорной застройки и крутого рельефа невозможно было разместить здание райисполкома и Дома культуры. В старом центре пока что имеется площадь со сквером. Размещение на верхней бровке бывшей базарной площади доминирующего общественного здания, сооружение нового универмага, озеленение центра, а также сооружение в сквере памятников В.И. Ленина и Герою Советского Союза Н. Гастелло изменили содержание и облик старого центра. Устройство сквера между дорогой III категории и площадью изолирует площадь от транзитного движения. В тоже время расположенный на возвышенности центр хорошо обозревается со стороны дороги".

Перспектыўны план гарадской забудовы райцэнтра ў Радашковічах Маладзечанскай вобласці. Рэканструкцыя і развіццё цэнтраў-сквераў і гандлёвых плошчаў. На схеме бачна, што да 1958 года ўжо пабудаваны сярэдняя школа, універмаг і побач з ім будынак грамадскага харчавання з чайнай і рэстаранам, будынак райкама партыі і выканкама дэпутатаў працоўных, помнікі В.І. Леніну і М.Ф. Гастэлы, у часовай забудове справа ад парку былі жылыя дамы, як і цяпер, а злева ў былым габрэйскім бізнес-квартале планавалі размясціць адміністрацыйныя ўстановы, КБА і крамы. У рэальнасці і тады і цяпер гэтае месца было гандлёвым кварталам, не лічачы будынка былой сінагогі (Плошча Гастэлы, 1), у якім у розны час былі розныя ўстановы. Будынак першага Дома культуры, які на схеме пазначаны пад нумарам 3, не пабудавалі, дзе планавалі, а ўзвялі пасля 1960-га года, верагодна, якраз насупраць будынка сярэдняй школы (насупраць крамы "Капеечка"). Што да перспектыўнай забудовы ў раёне вуліц Віленская і Гастэлы, то гэтым планам не наканавана было спраўдзіцца. Пасля таго як перастаў існаваць Радашковіцкі раён, змяніліся і горадабудаўнічыя планы. Культурны і адміністрацыйны цэнтр перамясціўся спачатку на захад - у раён Серабранкі, дзе ў 70-х пабудавалі новы ДК, - а затым да 1985 года канчаткова зрушыўся на ўсход да новых вуліц Пралетарская, Савецкая, Усходняя і Мінская.

Тлумачэнне да схемы 1963 года са схематычным адлюстраваннем рэальных будынкаў на стан лістапада 2023 года.

Будынак Дома культуры па вуліцы 3 ліпеня ў мікрараёне Серабранка гарадскога пасёлка Радашковічы. Пабудаваны ў другой палове 1970-х гадоў - зруйнаваны ў 2010-я гады. Зараз на гэтым месцы знаходзіцца будынак СТАА "Белор-Дызайн".

Дзяржаўная ўстанова ў гарадскім пасёлку Радашковічы. Надпіс на здымку падобны да РДК (Радашковіцкі дом культуры). Магчыма, на здымку частка вуліцы Савецкая. На гэта паказвае шырокая вуліца, параметры пляцоўкі, двухузроўневыя ступені, якія вядуць да будынка (захаваліся да нашага часу), доўгі плот на другім баку вуліцы, які мог бы агароджваць тэрыторыю сярэдняй школы. Калі гэта так, то на пляцоўцы, адлюстраванай на здымку, раней знаходзілася праваслаўная царква.

Будынак універмага ў Радашковічах Маладзечненскай вобласці.

Агульны выгляд пасёлка гарадскога тыпу Радашковічы Маладзечненскага раёна.

Вуліца М. Гастэлы пасёлка гарадскога тыпу Радашковічы Маладечанскага раёна.

Вуліца Савецкая пасёлка гарадскога тыпу Радашковічы Маладзечанскага раёна.

Аўтастанцыя ў гарадскім пасёлку Радашковічы.

Будынак райкама КП(б)Б і сквер у гарадскім пасёлку Радашковічы. На пастаменце перад будынкам райкама бачны помнік Леніну, усталяваны ў 1958 годзе пасля развянчання культу асобы Сталіна. Будынак райкама партыі, парк і пастамент заклалі да пачатку 60-х, то цалкам верагодна, што першапачаткова на гэтым месцы стаяў помнік Сталіну.

Вуліца Савецкая пасёлка гарадскога тыпу Радашковічы Маладзечанскага раёна. Галоўны уваход на вытворчае прадпрыемства "Белмастацккераміка".

Універсам і многакватэрныя жылыя дамы на вуліцы Мінскай ў гарадскім пасёлку Радашковічы.

Гаражы і цэнтральны цеплавузел на вуліцы Ўсходняя ў гарадскім пасёлку Радашковічы.

Дамы на вуліцы Ўсходняй у гарадскім пасёлку Радашковічы.

Будаўнічая пляцоўка і дом на вуліцы Усходняя ў гарадскім пасёлку Радашковічы.

Будынак універмага ў Радашковічах Маладзечненскай вобласці. Цытата: "В Радошковичах при реконструкции старого центра - торговой площади - проектом предусмотрен многочисленный центр. Это вызвано тем обстоятельством, что в пределах старой площади из-за опорной застройки и крутого рельефа невозможно было разместить здание райисполкома и Дома культуры. В старом центре пока что имеется площадь со сквером. Размещение на верхней бровке бывшей базарной площади доминирующего общественного здания, сооружение нового универмага, озеленение центра, а также сооружение в сквере памятников В.И. Ленина и Герою Советского Союза Н. Гастелло изменили содержание и облик старого центра. Устройство сквера между дорогой III категории и площадью изолирует площадь от транзитного движения. В тоже время расположенный на возвышенности центр хорошо обозревается со стороны дороги".

Дата здымкі: 1963г. Крыніца: Общественные центры районных населенных мест БССР, Москва, Госстройиздат, 1963.

Перспектыўны план гарадской забудовы райцэнтра ў Радашковічах Маладзечанскай вобласці. Рэканструкцыя і развіццё цэнтраў-сквераў і гандлёвых плошчаў. На схеме бачна, што да 1958 года ўжо пабудаваны сярэдняя школа, універмаг і побач з ім будынак грамадскага харчавання з чайнай і рэстаранам, будынак райкама партыі і выканкама дэпутатаў працоўных, помнікі В.І. Леніну і М.Ф. Гастэлы, у часовай забудове справа ад парку былі жылыя дамы, як і цяпер, а злева ў былым габрэйскім бізнес-квартале планавалі размясціць адміністрацыйныя ўстановы, КБА і крамы. У рэальнасці і тады і цяпер гэтае месца было гандлёвым кварталам, не лічачы будынка былой сінагогі (Плошча Гастэлы, 1), у якім у розны час былі розныя ўстановы. Будынак першага Дома культуры, які на схеме пазначаны пад нумарам 3, не пабудавалі, дзе планавалі, а ўзвялі пасля 1960-га года, верагодна, якраз насупраць будынка сярэдняй школы (насупраць крамы "Капеечка"). Што да перспектыўнай забудовы ў раёне вуліц Віленская і Гастэлы, то гэтым планам не наканавана было спраўдзіцца. Пасля таго як перастаў існаваць Радашковіцкі раён, змяніліся і горадабудаўнічыя планы. Культурны і адміністрацыйны цэнтр перамясціўся спачатку на захад - у раён Серабранкі, дзе ў 70-х пабудавалі новы ДК, - а затым да 1985 года канчаткова зрушыўся на ўсход да новых вуліц Пралетарская, Савецкая, Усходняя і Мінская.

Дата здымкі: 1963 год. Крыніца: Общественные центры районных населенных мест БССР, Москва, Госстройиздат, 1963. Легенда да схемы: 1,2 - грамадскія арганізацыі, 3 - Дамы культуры, 4 - адміністрацыйныя ўстановы, 5 - школы, 6 - крамы, 7 - чайныя, сталовыя, рэстараны, 8 - камбінат бытавога абслугоўвання, 9 - дом сувязі, 11 - жылыя дамы.

Тлумачэнне да схемы 1963 года са схематычным адлюстраваннем рэальных будынкаў на стан лістапада 2023 года.

Будынак Дома культуры па вуліцы 3 ліпеня ў мікрараёне Серабранка гарадскога пасёлка Радашковічы. Пабудаваны ў другой палове 1970-х гадоў - зруйнаваны ў 2010-я гады. Зараз на гэтым месцы знаходзіцца будынак СТАА "Белор-Дызайн".

Дата здымкі: 1980г. Крыніца: Збор помнікаў гісторыі і культуры Беларусі. Мінская вобласць. Том 2.

Дзяржаўная ўстанова ў гарадскім пасёлку Радашковічы. Надпіс на здымку падобны да РДК (Радашковіцкі дом культуры). Магчыма, на здымку частка вуліцы Савецкая. На гэта паказвае шырокая вуліца, параметры пляцоўкі, двухузроўневыя ступені, якія вядуць да будынка (захаваліся да нашага часу), доўгі плот на другім баку вуліцы, які мог бы агароджваць тэрыторыю сярэдняй школы. Калі гэта так, то на пляцоўцы, адлюстраванай на здымку, раней знаходзілася праваслаўная царква.

Дата здымкі: між 1946г. і 1970г. Крыніца: прасторы інтэрнэта.

Будынак універмага ў Радашковічах Маладзечненскай вобласці.

Дата здымкі: 21.05.1958г. Крыніца: архіў БДАКФФД.

Агульны выгляд пасёлка гарадскога тыпу Радашковічы Маладзечненскага раёна.

Дата здымкі: 1977г. Крыніца: архіў БДАКФФД.

Вуліца М. Гастэлы пасёлка гарадскога тыпу Радашковічы Маладечанскага раёна.

Дата здымкі: 1977г. Крыніца: архіў БДАКФФД.

Вуліца Савецкая пасёлка гарадскога тыпу Радашковічы Маладзечанскага раёна.

Дата здымкі: 1977г. Крыніца: архіў БДАКФФД.

Аўтастанцыя ў гарадскім пасёлку Радашковічы.

Дата здымкі: між 1960г. і 1970г. Крыніца: прасторы інтэрнэта.

Будынак райкама КП(б)Б і сквер у гарадскім пасёлку Радашковічы. На пастаменце перад будынкам райкама бачны помнік Леніну, усталяваны ў 1958 годзе пасля развянчання культу асобы Сталіна. Будынак райкама партыі, парк і пастамент заклалі да пачатку 60-х, то цалкам верагодна, што першапачаткова на гэтым месцы стаяў помнік Сталіну.

Дата здымкі: пачатак 50-х гадоў. Крыніца: Общественные центры районных населенных мест БССР, Москва, Госстройиздат, 1963.

Вуліца Савецкая пасёлка гарадскога тыпу Радашковічы Маладзечанскага раёна. Галоўны уваход на вытворчае прадпрыемства "Белмастацккераміка".

Дата здымкі: 1979г. Крыніца: асабісты архіў Валянціны Садоўскай.

Універсам і многакватэрныя жылыя дамы на вуліцы Мінскай ў гарадскім пасёлку Радашковічы.

Дата здымкі: 1985 год. Крыніца: архіў БДАКФФД.

Гаражы і цэнтральны цеплавузел на вуліцы Ўсходняя ў гарадскім пасёлку Радашковічы.

Дата здымкі: паміж 1985-м і 1988-м. Крыніца: асабісты архіў Вячаслава Брышцена.

Дамы на вуліцы Ўсходняй у гарадскім пасёлку Радашковічы.

Дата здымкі: паміж 1985-м і 1988-м. Крыніца: асабісты архіў Вячаслава Брышцена.

Будаўнічая пляцоўка і дом на вуліцы Усходняя ў гарадскім пасёлку Радашковічы.

Дата здымкі: паміж 1985-м і 1988-м. Крыніца: асабісты архіў Вячаслава Брышцена.

Наваколле

Ваколіцы Радашковічаў Маладзечненскага раёна. Прыгожыя ліпы навісаюць над паваротам няспешнай рэчкі. Цяжка сказаць, дзе фатограф зрабіў гэты кадр у 1954 годзе. Рэчышча Вязынкі выпрамлялі прыкладна ў 1971-72 гадах, калі праводзілі канал Вілейска-Мінскай воднай сістэмы. Рэчышча Гуйкі таксама змянялі ў 1960-70-х, калі будавалі цэхі завода "Белмастацккераміка", верагодна, у два этапа: другі – у раёне маста па вуліцы Савецкай, а вось першай змянялі частку рэчышча за касцёлам Святой Тройцы, тую мясцовасць, дарэчы, называлі "Ксянзовым вірам" і, згодна захаваным пісьмовым сведчанням, там нібыта ў першыя дні Вялікай Айчыннай вайны ўпаў самалёт.

Ваколіцы Радашковічаў Маладзечненскага раёна. Здымак зроблены з другога ракурса, хутчэй за ўсё, з мосціка. Забудова на фоне вельмі шчыльная. Бачныя дахі новых будынкаў гаспадарчага або адміністратыўнага прызначэння. Верагодна, здымак зроблены на рацэ Гуйка з боку вуліцы Пушкінскай, або гэта рака Вязынка ці Рыбчанка ў сваім вусці, але сёння гэта месца пазнаць немагчыма, бо там зараз цячэ ў дзюкерах канал.

Вільнюская шаша, 3 км ад Радашковічаў Маладзечненскага раёна. Погляд на палі з так званай Пяцюлеўскай гары. Гара значна падрэзана пасля правядзення ў нулявых капітальнага рамонта дарогі Мінск-Маладзечна.

Вільнюская шаша, 3 км ад Радашковічаў Маладзечненскага раёна. Погляд непасрэдна з Пяцюлеўскай гары. Справа на полі бачны калгасны амбар, верагодна, зернесховішча.

Вадасховішча на рацэ Удранка ў Мінскім раёне. Давяраць архіўнай анатацыі з датай здымкі 1 студзеня 1970 няма падстаў. Запаўненне Вілескага вадасховішча пачалося праз пяць гадоў пасля старту яго ўзвядзення, 8 верасня 1973 года, калі Вілія была перакрыта.

Вадасховішча на рацэ Удранка ў Мінскім раёне. Урачысты мітынг з нагоды запуска Вілейска-Мінскай воднай сістэмы ў эксплуатацыю адбыўся ў Вязынцы, на Балтыйска-Чарнаморскім водараздзеле, 16 студзеня 1975 года. Уся сістэма была здадзена ў эксплуатацыю 16 студзеня 1976 года.

Вадасховішча на рацэ Удранка ў Мінскім раёне. Калі яго заваднілі? Недзе на бетонных канструкцыях плаціны ёсць дата ці то ўвядзення ў эксплуатацыю, ці то пабудовы асноўнай канструкцыі. Магчыма, нехта з чытачоў падкажа нам дакладную дату заваднення аб'екта.

Насосная станцыя на канале Вілейска-Мінскай воднай сістэмы ў гарадскім пасёлку Радашковічы Маладзечненскага раёна. Здымак зроблены, верагодна, у адзін дзень са здымкамі Удранскага вадасховішча, таму давяраць архіўнай анатацыі з датай здымкі няма падстаў.

Малочна-таварная ферма на ўсходняй ускраіне гарадскога пасёлка Радашковічы за ракой Гуйка насупраць медскладаў. Цікава, што ў канцы 80-х і пачатку 90-х дзяцей туды нават на экскурсіі вадзілі.

Царква Святога Іллі з боку вуліцы Савецкай.

Цэхі завода "Белмастацккераміка" і касцёл Святой Тройцы з боку былой сярэдняй школы на вуліцы Дубраўскай.

Выгляд царквы Святога Іллі з боку вуліцы Савецкай.

Канал Вілейска-Мінскай воднай сістэмы і тэлекамунікацыйная станцыя (вышка).

Погляд на цэхі завода "Белмастацккераміка", касцёл Святой Тройцы, вуліцу Пралетарскую з боку Лысай Гары за вуліцай Горкага. Справа бачны будаўнічы кран у раёне вуліцы Пралетарскай.

Погляд на цэхі завода "Белмастацккераміка" і касцёл Святой Тройцы з боку Лысай Гары за вуліцай Горкага.

Погляд на поймавы лужок у даліне ракі Гуйка з боку трасы Радашковічы-Рогава каля гаражнага кааператыва "Гуйка". Выдатная ілюстрацыя таго, чаго не бачаць сёння нашы дзеці, асабліва тыя, якія жывуць на вуліцы Школьная, Мінская і Усходняя. Сёння гэтае месца забалочанае, бо парушаная экасістэма ў выніку гаспадарчай дзейнасці. А ў канцы 80-х і пачатку 90-х на гэтым прыгожым лужку адпачывалі людзі. Будаўніцтва матацыклетнай трасы ў 90-х знішчыла лужок, а ў нулявыя годы вывад сцёкавых вод канчаткова знішчыў былы ланшафт. Прынамсі, будаўніцтва гаражнага кааператыва ў гэтым месцы было недапушчальным, але абыякавыя адносіны савецкай улады да прыроды зрабіла гэта магчымым. Парушаная экасістэма працягвае відазмяняцца, прымаючы выгляд зарослага хмызнякамі балота.

Гарадскі пасёлак Радашковічы з паўночнага боку. Бачна, што левая частка фасада касцёла нядаўна пафарбавана.

Ваколіцы Радашковічаў Маладзечненскага раёна. Прыгожыя ліпы навісаюць над паваротам няспешнай рэчкі. Цяжка сказаць, дзе фатограф зрабіў гэты кадр у 1954 годзе. Рэчышча Вязынкі выпрамлялі прыкладна ў 1971-72 гадах, калі праводзілі канал Вілейска-Мінскай воднай сістэмы. Рэчышча Гуйкі таксама змянялі ў 1960-70-х, калі будавалі цэхі завода "Белмастацккераміка", верагодна, у два этапа: другі – у раёне маста па вуліцы Савецкай, а вось першай змянялі частку рэчышча за касцёлам Святой Тройцы, тую мясцовасць, дарэчы, называлі "Ксянзовым вірам" і, згодна захаваным пісьмовым сведчанням, там нібыта ў першыя дні Вялікай Айчыннай вайны ўпаў самалёт.

Дата здымкі: 01.06.1954г. Крыніца: архіў БДАКФФД.

Ваколіцы Радашковічаў Маладзечненскага раёна. Здымак зроблены з другога ракурса, хутчэй за ўсё, з мосціка. Забудова на фоне вельмі шчыльная. Бачныя дахі новых будынкаў гаспадарчага або адміністратыўнага прызначэння. Верагодна, здымак зроблены на рацэ Гуйка з боку вуліцы Пушкінскай, або гэта рака Вязынка ці Рыбчанка ў сваім вусці, але сёння гэта месца пазнаць немагчыма, бо там зараз цячэ ў дзюкерах канал.

Дата здымкі: 01.06.1954г. Крыніца: архіў БДАКФФД.

Вільнюская шаша, 3 км ад Радашковічаў Маладзечненскага раёна. Погляд на палі з так званай Пяцюлеўскай гары. Гара значна падрэзана пасля правядзення ў нулявых капітальнага рамонта дарогі Мінск-Маладзечна.

Дата здымкі: 28.06.1955г. Крыніца: архіў БДАКФФД.

Вільнюская шаша, 3 км ад Радашковічаў Маладзечненскага раёна. Погляд непасрэдна з Пяцюлеўскай гары. Справа на полі бачны калгасны амбар, верагодна, зернесховішча.

Дата здымкі: 18.10.1956г. Крыніца: архіў БДАКФФД.

Вадасховішча на рацэ Удранка ў Мінскім раёне. Давяраць архіўнай анатацыі з датай здымкі 1 студзеня 1970 няма падстаў. Запаўненне Вілескага вадасховішча пачалося праз пяць гадоў пасля старту яго ўзвядзення, 8 верасня 1973 года, калі Вілія была перакрыта.

Дата здымкі: 1970г. Крыніца: архіў БДАКФФД.

Вадасховішча на рацэ Удранка ў Мінскім раёне. Урачысты мітынг з нагоды запуска Вілейска-Мінскай воднай сістэмы ў эксплуатацыю адбыўся ў Вязынцы, на Балтыйска-Чарнаморскім водараздзеле, 16 студзеня 1975 года. Уся сістэма была здадзена ў эксплуатацыю 16 студзеня 1976 года.

Дата здымкі: 1970г. Крыніца: архіў БДАКФФД.

Вадасховішча на рацэ Удранка ў Мінскім раёне. Калі яго заваднілі? Недзе на бетонных канструкцыях плаціны ёсць дата ці то ўвядзення ў эксплуатацыю, ці то пабудовы асноўнай канструкцыі. Магчыма, нехта з чытачоў падкажа нам дакладную дату заваднення аб'екта.

Дата здымкі: 1970г. Крыніца: архіў БДАКФФД.

Насосная станцыя на канале Вілейска-Мінскай воднай сістэмы ў гарадскім пасёлку Радашковічы Маладзечненскага раёна. Здымак зроблены, верагодна, у адзін дзень са здымкамі Удранскага вадасховішча, таму давяраць архіўнай анатацыі з датай здымкі няма падстаў.

Дата здымкі: 1970г. Крыніца: архіў БДАКФФД.

Малочна-таварная ферма на ўсходняй ускраіне гарадскога пасёлка Радашковічы за ракой Гуйка насупраць медскладаў. Цікава, што ў канцы 80-х і пачатку 90-х дзяцей туды нават на экскурсіі вадзілі.

Дата здымкі: між 1985г. і 1989г. Крыніца: фота з сямейнага архіва Брышцен Таццяны Дзмітрыеўны.

Царква Святога Іллі з боку вуліцы Савецкай.

Дата здымкі: між 1985г. і 1989г. Крыніца: фота з сямейнага архіва Брышцен Таццяны Дзмітрыеўны.

Цэхі завода "Белмастацккераміка" і касцёл Святой Тройцы з боку былой сярэдняй школы на вуліцы Дубраўскай.

Дата здымкі: між 1985г. і 1989г. Крыніца: фота з сямейнага архіва Брышцен Таццяны Дзмітрыеўны.

Выгляд царквы Святога Іллі з боку вуліцы Савецкай.

Дата здымкі: між 1985г. і 1989г. Крыніца: фота з сямейнага архіва Брышцен Таццяны Дзмітрыеўны.

Канал Вілейска-Мінскай воднай сістэмы і тэлекамунікацыйная станцыя (вышка).

Дата здымкі: між 1985г. і 1989г. Крыніца: фота з сямейнага архіва Брышцен Таццяны Дзмітрыеўны.

Погляд на цэхі завода "Белмастацккераміка", касцёл Святой Тройцы, вуліцу Пралетарскую з боку Лысай Гары за вуліцай Горкага. Справа бачны будаўнічы кран у раёне вуліцы Пралетарскай.

Дата здымкі: між 1985г. і 1989г. Крыніца: фота з сямейнага архіва Брышцен Таццяны Дзмітрыеўны.

Погляд на цэхі завода "Белмастацккераміка" і касцёл Святой Тройцы з боку Лысай Гары за вуліцай Горкага.

Дата здымкі: між 1985г. і 1989г. Крыніца: фота з сямейнага архіва Брышцен Таццяны Дзмітрыеўны.

Погляд на поймавы лужок у даліне ракі Гуйка з боку трасы Радашковічы-Рогава каля гаражнага кааператыва "Гуйка". Выдатная ілюстрацыя таго, чаго не бачаць сёння нашы дзеці, асабліва тыя, якія жывуць на вуліцы Школьная, Мінская і Усходняя. Сёння гэтае месца забалочанае, бо парушаная экасістэма ў выніку гаспадарчай дзейнасці. А ў канцы 80-х і пачатку 90-х на гэтым прыгожым лужку адпачывалі людзі. Будаўніцтва матацыклетнай трасы ў 90-х знішчыла лужок, а ў нулявыя годы вывад сцёкавых вод канчаткова знішчыў былы ланшафт. Прынамсі, будаўніцтва гаражнага кааператыва ў гэтым месцы было недапушчальным, але абыякавыя адносіны савецкай улады да прыроды зрабіла гэта магчымым. Парушаная экасістэма працягвае відазмяняцца, прымаючы выгляд зарослага хмызнякамі балота.

Дата здымкі: між 1985г. і 1989г. Крыніца: фота з сямейнага архіва Брышцен Таццяны Дзмітрыеўны.

Гарадскі пасёлак Радашковічы з паўночнага боку. Бачна, што левая частка фасада касцёла нядаўна пафарбавана.

Дата здымкі: між 1990г. і 1993г. Крыніца: фота з сямейнага архіва Брышцен Таццяны Дзмітрыеўны.

Сучасныя Радашковічы

Наваколле

Радашковічы прыкладна з вышыні 126 метраў. Такім пасёлак амаль 20 год таму бачыў аўтар фота, верхалаз, антэншчык-мачтавік Дзмітрый, у абавязкі якога ў той час ўваходзіла абслугоўванне вузлавых радыёрэлейных станцый Радашковічаў, Астраўца, Крэва, Наваселля, Дзержынска, Турец-Баяр. Так-так, афіцыйная назва вядомай радашкоўцам канструкцыі зусім не вышка, як мы яе прызвычаіліся называць, а "УРС-26" - вузлавая радыёрэлейная станцыя №26.

Вузлавая радыёрэлейная станцыя з боку канала Вілейска-Мінскай воднай сістэмы. Такія станцыі стаяць з інтэрвалам прыблізна ў 50 км у прамой бачнасці. Радыёсігнал можа прайсці і больш, але на частотах, якія прымала і перадавала станцыя, ён ідзе толькі прама, таму будаваць іх на большай адлегласці адна ад другой было немагчыма з-за натуральнай крывізны зямлі.

У 80-ым радашкоўскую вузлавую радыёрэлейную станцыю мадэрнізавалі адмыслова для таго, каб забяспечыць якаснае тэлевяшчанне падчас правядзення Летніх Алімпійскіх гульняў, якія адбыліся ў Маскве. На фота: цагельны завод з вышыні станцыі.

Калі не ўдавацца ў фізіку звышвысокіх частот, то тэлесігнал такая вышка прымала і перадавала... па трубам. Яны былі пакрытыя тонкім слоем срэбра. Адмысловая сістэма сачыла, каб унутры трубы былі пад невялікім ціскам асушанага паветра. Калі недзе была ўцечка, верхалазам трэба было шукаць яе па ўсёй вышцы. На фота: выгляд з вышкі ў бок аздараўленчага лагера "Брыганціна", гэта яго будынкі бялеюць удалечыні.

Па трубах радыёсігнал перадаваўся на верх станцыі на алюмініевыя антэны, якія важылі пад 2 тоны. На фота: на ўскрайку пасёлка з боку цагельнага завода.

З вышыні радыёрэлейнай станцыі бачна Удранскае вадасховішча.

Здымак зроблены з верхняй кропкі вышкі. Бачнасць да гарызонта 10-15 км. За полем бачны зарослы сад былога хутара Серагудаўшчына. Уладальнікамі хутара былі яўрэі па прозвішчы Старобіны. Там жа праходзіў участак савецка-польскай мяжы ў 1921-1939 гадах.

Падымацца на вузлавую радыёрэлейную вышку і спускацца з яе можна было двума спосабамі – звонку на люльцы, якую падымала пяцітонная лябёдка, усталяваная на самым версе вышкі, і ўнутры па металічнай лесвіцы. Лесвіца перакрывалася мноствам люкаў. Такім чынам забяспечвалася бяспека верхалазаў: у выпадку, калі чалавек зрываецца з лесвіцы, ён падае на люк.

Здзіўляла тагачасная энерганезалежнасць станцыі. Да яе былі падведзены дзве ЛЭП, сістэма аўтаматычна пераключала з адной на другую, калі нейкая абясточвалася. Калі прападала электрычнасць адначасова на абедзьвух ЛЭП, аўтаматычна запускаліся дызельныя электрагенератары, якія знаходзіліся ў гарачым рэзерве. Іх было два, якія адно аднаго дубліравалі. А ў выпадку, калі ламаліся і яны, быў яшчэ трэці дызель, які персанал запускаў уручную. І нават калі ламаўся трэці, станцыя "садзілася" на батарэі, якія забяспечвалі працу амаль на суткі. За гэты час можна было паспець адрамантаваць дызельны электрагенератар. На фота: ускраіна Радашковічаў, злева каля шашы бачны будынак сярэдняй школы №1.

А раней, прыкладна ў 80-х, калі на вузлавой радыёрэлейнай вышцы яшчэ стаяла лампавае абсталяванне, энерганезалежнасць забяспечвалі... махавікі. Падключаныя да электрычнасці, яны круціліся бесперапынна з года ў год. Калі адключалася электрычнасць, іх інерцыя забяспечвала падачу электраэнергіі якраз на той час, пакуль запусцяцца дызельныя электрагенератары. Такім чынам прыём і передача радыёсігнала не перапынялася ні на імгненне. Адмысловы факт толькі для электроншчыкаў: абсталяванне было з "+" на шасі. На фота: цэнтральная частка Радашковічаў зверху.

За бесперапыннай працай вузлавых радыёрэлейных станцый пільна сачылі. Памеха на тэлеэкране лічылася бракам, а знікненне "карцінкі" хоць на секунду – прастоем. За гэта персанал пазбаўлялі прэміі. Электрыкі павінны былі аднавіць падачу электрычнасці на станцыю раней, чым у бальніцу. На фота: дамы ў цэнтральнай часцы Радашковічаў.

У снежні 2011-га на вышцы ўведзены ў эксплуатацыю перадатчык эфірнага лічбавага тэлесігнала магутнасцю 1 кВт і радыўсам пакрыцця 35км. Сотавая станцыя беларускага аператара сувязі БелСел там таксама была прыкладна ў той час. На фота: агульны выгляд Радашковічаў і наваколля з вышыні.

На сёння вышкі не выкарыстоўваюцца для рэтрансляцыі. Усё абсталяванне дэмантавалі. На фота: Радашковічы, агульны выгляд пасёлка з вышыні.

Параўнайце самі: сістэма, праца якой забяспечвалася апаратурай, усталяванай на вузлавых радыёрэлейных станцыях, магла трансляваць 8 тэлеканалаў, а валаконна-аптычныя лініі сувязі, пракладзеныя пад зямлёй, могуць перадаваць дзясяткі тысяч тэлеканалаў. Зараз звычайна такія вышкі арэндуюць сотавыя аператары.

Сярод мясцовых хадзілі чуткі, што на самой станцыі настолькі шкоднае радыяцыйнае выпраменьванне, што выпадалі валасы, калі там падоўгу знаходзіцца, таму персанал хадзіў пад адмысловай сеткай. А пад самой вышкай быццам бы былі катакомбы і нават бомбасховішча. Дык вось, расчаруем. Сетка на вышцы насамрэч была – але абараняла яна ад падзення наледзі з вышыні. Ды і радыёхваля – гэта не іанізуючае выпраменьванне. Магутнасць у радыёхвалі слабая, да таго ж "свеціць" яна на суседнюю станцыю вузкім праменем шырынёй у 1°. Так што шкоды ад яе персаналу не было ніякай. Ні бамбасховішча, ні катакомбаў пад вышкай таксама няма, ёсць толькі свідравіна метраў 150 для забеспячэння станцыі вадой. А вось дзе насамрэч ёсць падземная "гаспадарка", аўтар фота нам распавесці адмовіўся, спасылаючыся на сакрэтнасць аб'екта. На фота: зімовы выгляд Радашковічаў з вышыні 126 м.

Развянчаем яшчэ адзін страшны мясцовы міф. Пагаворвалі, што сетка, якой агароджана станцыя, была падключана да тока высокай напругі, – нават зараз на версе сеткі можна заўважыць ізалятары. А там жа побач была дарога на дачы і на Чыравічы, магло каго і забіць выпадкова. Людзі хваляваліся, але 20 год таму назад гэта ніяк не замінала некаторым лазіць праз сетку за смачнымі яблыкамі і грушамі. Дык вось, лазіць было бяспечна, бо ніякай высокай напругі да агароджы падведзена не было. Гэта была сігналізацыя, якая спрацоўвала, калі "госць", лезучы праз сетку, неспадзявана рваў тонкую медную провалаку. На фота: ускраіна Радашковічаў.

Радашковічы прыкладна з вышыні 126 метраў. Такім пасёлак амаль 20 год таму бачыў аўтар фота, верхалаз, антэншчык-мачтавік Дзмітрый, у абавязкі якога ў той час ўваходзіла абслугоўванне вузлавых радыёрэлейных станцый Радашковічаў, Астраўца, Крэва, Наваселля, Дзержынска, Турец-Баяр. Так-так, афіцыйная назва вядомай радашкоўцам канструкцыі зусім не вышка, як мы яе прызвычаіліся называць, а "УРС-26" - вузлавая радыёрэлейная станцыя №26.